تحریریه 
گزارش سال ۱۴۰۳ بازار یک روایت دقیق و موشکافانه از رشد، چالش‌ها و فرصت‌های اکوسیستم محتوای دیجیتال ایران است. از افزایش شمار توسعه‌دهندگان فعال و رونق برخی برنامه‌های داخلی گرفته تا تثبیت جایگاه اندروید و تسلط گوشی‌های میان‌رده، این گزارش تصویری جامع از نبض فناوری کشور ارائه می‌دهد. اما فراتر از آمار و ارقام، این سند از بلوغ تدریجی کاربران و توسعه‌دهندگان ایرانی حکایت دارد که مسیر خود را با هوشمندی، از میان پیچیدگی‌ها و محدودیت‌ها یافته‌اند.
به گزارش روابط عمومی بازار، در سال ۱۴۰۳ مجموعه بازار از گروه هزاردستان به گروه پگاه داده کاوان شریف (تپسل) تغییر مالکیت داد. این توافق، تاکنون یکی از بزرگترین خروج‌های سرمایه‌گذار در اکوسیستم استارتاپی ایران بوده است. همچنین بازار پس از چهار سال تلاش، در سال ۱۴۰۳ موفق به اخذ پذیرش در فرابورس شده و به این ترتیب به عنوان دومین پلتفرم فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال، این پذیرش را به دست آورده است. سومین اقدام مهم در سال ۱۴۰۳ اضافه شدن یا به بیانی بهتر، بازگشت سرویس تماشای آنلاین محتوای ویدیویی به بازار بود.
بازار در سال ۱۳۸۹ به عنوان پاسخی برای نیاز کاربران ایرانی متولد شد، امروز به بزرگترین پلتفرم دانلود برنامه و بازی در ایران تبدیل شده و تا ۵۰ میلیون کاربر فعال ماهانه دارد.
همان‌طور که گزارش مک‌کینزی در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد، اکوسیستم‌های دیجیتال موفق بر پایه دسترسی آسان و بروزرسانی مداوم بنا شده‌اند. در ایران، بازار نقش مشابهی ایفا کرده است، به ویژه در شرایطی که سهم اندروید از بازار جهانی ۷۶ درصد است، اما در ایران به ۹۱ درصد می‌رسد؛ آماری که نشان‌دهنده وابستگی عمیق کاربران ایرانی به اکوسیستم اندروید است. از جمعیت ۸۵ میلیونی ایران، ۶۱ میلیون گوشی اندرویدی وجود دارد، و بازار به عنوان دروازه اصلی عمل می‌کند. این سلطه اندروید فرصت‌های نوآوری را افزایش می‌دهد، اما چالش‌هایی مانند تحریم‌ها و محدودیت‌های داخلی تعامل با توسعه‌دهندگان بین‌المللی را بیش از پیش پیچیده کرده، جایی که می‌توان گفت بازار با تمرکز بر اپلیکیشن‌های محلی و ایجاد پنجره‌هایی برای حضور توسعه‌دهندگان خارجی، در تلاش است که این از این چالش عبور کند.
۱ میلیارد بروزرسانی؛ رکوردی بی‌سابقه در تاریخ بازار
یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای سال ۱۴۰۳، رکورد بیش از ۱ میلیارد بروزرسانی در بازار بود. رکورد بیش از ۱ میلیارد بروزرسانی توسط کاربران و همچنین ارائه بیش از ۳۳.۵ هزار نسخه جدید توسط توسعه‌دهندگان در سال گذشته، نمادی از بلوغ کاربران و اکوسیستم دیجیتال ایران به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد این آمار، نتیجه تمرکز توسعه‌دهندگان ایرانی روی بهبود تجربه کاربری (UX) است، مثلاً افزودن ویژگی‌های هوش مصنوعی در اپلیکیشن‌های مالی یا سرگرمی و اضافه کردن مراحل جدید به بازی‌ها که کاربران را به آپدیت مداوم ترغیب می‌کند.
از منظر فناوری، این رکورد به معنای افزایش امنیت و کارایی است. کاربران با بروزرسانی، از آسیب‌پذیری‌های امنیتی در امان می‌مانند، و توسعه‌دهندگان با دریافت فیدبک مستقیم، اپ‌ها را بهینه می‌کنند.
برترین اپلیکیشن‌ها در دسته‌بندی‌ها: تنوع نوآوری و آینه وضعیت اقتصادی
در سال ۱۴۰۳ درست مانند سال پیش از آن، واژه بازی به تنهایی یا در ترکیبات مرتبط با آن مانند ماشین بازی، بازی جدید و بازی دخترانه، بیش از هر واژه دیگری در بازار جستجو شده است. همچنین روبیکا، دیوار و ایتا از پرجستجوترین نام‌های برنامه‌ها بوده اند. نکته جالب اینجاست که عبارت فیلترشکن نیز در بین ده عبارت پرجستجو در بازار قرار دارد.
دو دسته‌بندی ابزارها و شبکه‌های اجتماعی به ترتیب با ۱۷۸ میلیون و ۱۲۷ میلیون، بیشترین تعداد نصب را داشته‌اند و دسته‌بندی مذهبی نیز همچنان در رتبه دهم اپلیکیشن‌های پرطرفدار قرار دارد. کاربران در سال ۱۴۰۳ در مقایسه با سال قبل آن در مجموع برنامه های کمتری را نصب کردند اما یکی از نکات جالب توجه رشد چشمگیر دسته بندی امور مالی در سال ۱۴۰۳ است که با ۳۴ میلیون جستجو و رشد ۱۲ درصدی در نصب، نشان می‌دهد کاربران ایرانی بیش از هر زمان دیگری به دنبال راهکارهای مالی نوین و کاربردی مانند نئوبانک‌ها و اپلیکیشن‌های خرید و فروش آنلاین طلا هستند. این موضوع، فرصتی بکر برای استارتاپ‌های فین‌تک فراهم می‌آورد. همچنین، افزایش تعداد برنامه‌های منتشر شده در دسته‌بندی‌های سرگرمی، ابزار و آموزش نشان‌دهنده رقابت فشرده و تمرکز توسعه‌دهندگان بر این حوزه‌هاست.
در دسته سرگرمی، اپ‌هایی مانند تلوبیون، فیلیمو و آپارات با تمرکز روی محتوای ویدیویی محلی، پیشتاز هستند.
فیلترینگ مانع محبوبیت واتساپ نشد
علی‌رغم فیلترینگ گسترده اپلیکیشن‌های خارجی که از سال‌های قبل ادامه دارد، این اپ‌ها همچنان محبوبیت بالایی در میان کاربران ایرانی دارند. گزارش سال ۱۴۰۳ بازار توضیح می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی خارجی مانند واتساپ، اینستاگرام و تلگرام میلیون‌ها بار جستجو می‌شوند، واتساپ پس از رفع فیلتر تا پایان ۱۴۰۳، حدود ۵ میلیون نصب جدید گرفت، که تمایل کاربران به استفاده ابزارهای جهانی برای ارتباطات را برجسته می‌کند.
بازار نوظهور هوش مصنوعی، محلی برای رقابت بازیگران داخلی و خارجی
در بخش برنامه‌های هوش مصنوعی مولد (Generative AI)، «ویرا» که یک اپلیکیشن ایرانی است با ثبت بیش از یک میلیون نصب جدید در سال ۱۴۰۳، از «چت‌جی‌پی‌تی» (ChatGPT) با ۷۰۰ هزار نصب پیشی گرفت. تنوع سلیقه کاربران مفهوم نوآوری محلی‌سازی‌شده را برجسته می‌کند؛ توسعه‌دهندگان ایرانی با تمرکز روی نیازهای بومی (مانند پرداخت ریالی یا محتوای جذاب فارسی)، بازار را فتح کرده‌اند.
میان‌رده‌ها پادشاهی می‌کنند؛ انتخاب اقتصادی کاربران
تجزیه و تحلیل داده‌های دستگاه‌های متصل به بازار، تصویر واضحی از بازار گوشی ایران ارائه می‌دهد. بر اساس این گزارش بیش از ۱۶۶ میلیون گوشی تا به امروز در بازار ثبت شده است و سامسونگ با سهمی حدود ۶۰ درصد، بدون رقیب جدی در صدر قرار دارد. در واقع گزارش بازار نشان می‌دهد که سامسونگ و شیائومی روی هم ۸۴ درصد بازار گوشی‌های ایران را در اختیار دارند. تسلط اندروید در بازار کشور به معنای فرصت‌های بی‌پایان برای توسعه‌دهندگان بومی است که می‌توانند با تمرکز بر این پلتفرم، به بخش عظیمی از کاربران دسترسی پیدا کنند.
نکته کلیدی، سلطه بی‌چون و چرای گوشی‌های میان‌رده و اقتصادی است. در شرایط کنونی کاربران ایرانی به سمت گوشی‌های میان‌رده و اقتصادی سوق یافته‌اند. بیش از نیمی از ۲۰ مدل گوشی پرطرفدار ثبت شده در بازار در سال ۱۴۰۳، تولید سال ۲۰۲۳ بوده‌اند و تمامی آنها در دسته گوشی‌های پایین‌رده و میان‌رده قرار می‌گیرند. در این میان، سامسونگ همچنان با در اختیار داشتن بیش از نیمی از سهم بازار گوشی‌های ثبت‌شده، پیشتاز است و شیائومی با ۳۴ درصد در سال ۱۴۰۳، به سرعت در حال کاهش این فاصله است. این گرایش کاربران، نه فقط یک انتخاب فنی، بلکه یک رفتار اقتصادی هوشمندانه است که نشان می‌دهد کاربران، به دنبال راهکارهایی مقرون‌به‌صرفه و کاربردی هستند. تحلیل ۲۰ مدل برتر گوشی‌های ثبت‌شده نشان می‌دهد که کاربران ایرانی به دنبال گزینه‌هایی با «قیمت مناسب و امکانات قابل قبول» هستند و برندهایی مانند شیائومی که این استراتژی را دنبال کرده‌اند، موفق شده‌اند سهم خود را از بازار افزایش دهند. مدل‌هایی مانند RedmiNote 13 شیائومی یا Galaxy A15 سامسونگ با قیمتی بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان در بین کاربران محبوب هستند. به‌نظر می‌رسد افزایش سهم گوشی‌های میان‌رده توسعه‌دهندگان را ترغیب به بهینه‌سازی برای سخت‌افزار متوسط خواهد کرد، مثلاً اپ‌هایی با مصرف باتری پایین.
بازار پایدار ماند؛ رفع فیلتر گوگل‌پلی شوک ایجاد نکرد
یکی از مهم‌ترین رویدادهای سال ۱۴۰۳، رفع فیلتر گوگل پلی در دی ماه بود. داده‌های بازار نشان می‌دهد که این رفع فیلتر، تأثیر محسوسی بر نرخ نصب از بازار نداشته است. در واقع پس از فیلتر گوگل‌پلی کاربران در یک دوره یکساله بازار را به عنوان مرجع در دسترس انتخاب کردند ولی به مرور با کمک ابزارهای گوناگون توانستن دسترسی خود به گوگل‌پلی را برگردانند. پس از آن کاربران ایرانی بر اساس «نیازهای واقعی» خود از بازار یا گوگل‌پلی استفاده می‌کردند.
رفع فیلتر گوگل‌پلی در دی‌ماه ۱۴۰۳، هرچند یک گام مثبت به سوی رقابت آزاد بود، اما به گفته شهاب خدابخش، مدیرعامل وقت بازار، تا زمانی که موانع قانونی، فنی و تحریم‌ها برطرف نشود، رقابت شفاف و برابر معنای حقیقی خود را پیدا نخواهد کرد. در واقع، کاربران ایرانی به جای وابستگی به فیلترینگ، بر اساس نیازهای واقعی خود از پلتفرم‌های مختلف استفاده می‌کنند و محدودیت‌ها در بلندمدت تأثیری بر انتخاب آنها نخواهد داشت. این یک پیام روشن از سوی کاربران به سیاست‌گذاران است: برای رشد اکوسیستم، باید به جای فیلترینگ، بسترهای رقابتی سالم ایجاد کرد.
گزارش سال ۱۴۰۳ بازار، تصویری از یک اکوسیستم دیجیتال بالغ و مقاوم را ترسیم می‌کند. کاربران هوشمندانه و فعالانه رفتار می‌کنند، توسعه‌دهندگان به‌طور خستگی‌ناپذیری به بهبود محصولات خود ادامه می‌دهند. در نهایت، گزارش بازار در سال ۱۴۰۳ نه تنها رکوردهای عددی بزرگترین اپ استور کشور را ثبت کرده، بلکه نقشه راهی برای آینده فناوری ایران ترسیم می‌کند.
مشروح این گزارش را اینجا بخوانید.
دیدگاه‌تان را بنویسید