دولت روسیه روز چهارشنبه، ۱۴ آگوست، محدودیتهای جدیدی را بر تماسهای صوتی پیامرسان «واتساپ» اعمال کرد و این پلتفرم متعلق به شرکت «متا» را به عدم همکاری در پروندههای کلاهبرداری و تروریسم متهم ساخت.
این اقدام، جدیدترین گام در مناقشه طولانیمدت مسکو با شرکتهای فناوری خارجی بر سر مسایلی چون کنترل محتوا و ذخیرهسازی دادهها در داخل خاک روسیه است و این کشور را در کنار دولتهای دیگری قرار میدهد که دسترسی به این ابزار ارتباطی را محدود کردهاند.
کشورها با انگیزههای متفاوت، از کنترل سیاسی گرفته تا حفاظت از درآمدهای شرکتهای مخابراتی داخلی، به فیلترینگ واتساپ روی آوردهاند. این محدودیتها در سه دسته کلی قابل طبقهبندی هستند: مسدودسازی کامل، محدودیتهای جزیی و فیلترینگ مقطعی.
مسدودسازی کامل واتساپ؛ چین و کرهشمالی در صدر
در صدر فهرست کشورهایی که واتساپ را به طور کامل مسدود کردهاند، چین قرار دارد. پکن از سال ۲۰۱۷ با استفاده از سامانه فیلترینگ پیشرفته خود موسوم به «دیوار آتش بزرگ چین» (Great Firewall)، دسترسی به این پیامرسان را قطع کرده است. این اقدام در راستای سیاست کلی چین برای کنترل شدید اینترنت و ترویج اپلیکیشنهای داخلی مانند «ویچت» (WeChat) صورت گرفته است. کرهشمالی نیز با داشتن یکی از بستهترین سیستمهای اینترنتی جهان، از سال ۲۰۱۶ دسترسی به واتساپ و دیگر پلتفرمهای اجتماعی مانند فیسبوک و توییتر را به طور کامل مسدود کرده است.
محدودیتهای جزیی؛ تمرکز بر تماسهای صوتی
گروهی دیگر از کشورها، به جای مسدودسازی کامل، قابلیت تماس صوتی و تصویری (VoIP) واتساپ را محدود کردهاند. امارات متحده عربی از سال ۲۰۱۷ تماسهای صوتی اکثر اپلیکیشنهای اینترنتی را مسدود کرده، اما ارسال پیام متنی همچنان مجاز است. این سیاست با هدف حمایت از شرکتهای مخابراتی داخلی انجام میشود، هرچند در رویدادهایی مانند اکسپو ۲۰۲۰ دبی، این محدودیتها به طور موقت برداشته شد. قطر، اردن و مصر نیز سیاستهای مشابهی را در پیش گرفتهاند و با ایجاد اختلال یا مسدودسازی کامل تماسهای VoIP، این قابلیت را از دسترس کاربران خارج کردهاند.
فیلترینگ مقطعی؛ ابزاری در بحرانهای داخلی
برخی دولتها از فیلترینگ به عنوان یک ابزار موقعیتی در زمان بحرانهای سیاسی و اجتماعی استفاده میکنند. ترکیه در گذشته و در جریان مسایل داخلی، دسترسی به واتساپ را به طور موقت مسدود کرد. اوگاندا در سال ۲۰۲۱ در اقدامی تلافیجویانه علیه فیسبوک، این پلتفرمها را فیلتر کرد. کوبا نیز در جریان اعتراضات سال ۲۰۲۱ دسترسی به واتساپ را محدود ساخت. این اقدامات نشان میدهد که دولتها به طور فزایندهای از کنترل دسترسی به اینترنت به عنوان اهرمی برای مدیریت بحرانهای داخلی بهره میبرند.
ممنوعیتهای سازمانی؛ یک رویکرد متفاوت
در یک مورد کاملا متفاوت، محدودیت واتساپ نه در سطح ملی، بلکه در یک نهاد دولتی اعمال شده است. بر اساس یک ابلاغیه داخلی، از ماه ژوئن سال جاری، استفاده از واتساپ بر روی تمام دستگاههای رسمی متعلق به مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا به دلایل امنیتی ممنوع شده است. این اقدام نشان میدهد که نگرانیها در مورد امنیت این پلتفرم تنها به دولتهای خاص محدود نمیشود.